Nog geen CFTR-modulator?

Helaas is voor ongeveer 20% van de mensen met taaislijmziekte in Nederland nog geen medicijn beschikbaar dat de oorzaak van CF aanpakt (een CFTR-modulator). Ze hebben een zeldzame mutatie (zoals Alicha uit het filmpje hieronder had in 2019), of ze hebben een orgaantransplantatie ondergaan of ze zijn nog te jong. Daardoor wachten deze mensen met CF nog altijd op medicatie/een behandeling die echt het verschil maakt. Op deze pagina vind je onder het filmpje met Alicha meer informatie over ontwikkelingen en onderzoek voor wie nog niet in aanmerking komt voor een CFTR-modulator. We beschrijven hier ook hoe wij ons inzetten voor mensen die nog steeds niet kunnen beschikken over een CFTR-modulator. Helemaal onderaan lees je over gentherapie.

Mensen met zeldzame mutaties met die mogelijk WEL baat hebben bij CFTR-modulatoren

Sommige mensen met zeldzame mutaties kunnen baat hebben bij het gebruik van CFTR-modulatoren. Maar omdat deze mutaties niet betrokken waren bij de grote onderzoeken die zijn verricht, is er geen vergoeding mogelijk.

Voor deze groep lopen diverse onderzoeken, door ons geïnitieerd:

– het project ‘Kaftrioscreening’ als onderdeel van het HIT CF 3.0 programma. Luister hiervoor ook naar aflevering 8 van onze podcast Zout & zuurstof. Hierin vertelt Kors van der Ent (UMC Utrecht) meer over dit project en het testen van medicijnen op minidarmpjes.
– het HIT CF Europe project, waarbij andere CFTR-modulatoren worden getest in minidarmpjes. Bij een positieve reactie volgt in onderzoekverband (CHOICES-trial) een proefbehandeling. Zie ook de pagina op onze website.

Mensen met zeldzame mutaties die niet reageren op CFTR-modulatoren

Tot deze groep behoren mensen met twee zogenaamde stopmutatieEen mutatie die helemaal geen CFTR-eiwit aanmaakt.s. Voor deze mensen is een ander soort medicijn nodig, omdat zij geen CFTR-eiwitHet chloridekanaal waarvan de werking verstoord is bij mensen met CF en dat belangrijk is voor een goede balans tussen water en zout (goed slijm) in ons lichaam. hebben. Er kan dus ook geen eiwit verbeterd worden met een CFTR-modulator. Verschillende type behandelingen zijn in ontwikkeling bij diverse farmaceutische bedrijven en de eerste onderzoeken vinden op dit moment plaats bij mensen met CF.

Jonge kinderen

Voor kinderen onder de zes jaar zijn CFTR-modulatoren vooralsnog beperkt beschikbaar. Ivacaftor (Kalydeco) kan worden voorgeschreven aan kinderen vanaf vier maanden met specifieke mutaties. Ivacaftor/lumacaftor (Orkambi) is geschikt voor kinderen vanaf twee jaar met twee F508del-mutaties. Voor kinderen vanaf 1 jaar met één F508del-mutatie zijn nu onderzoeken bezig met elexacaftor/tezacaftor/ivacaftor (Kaftrio). De resultaten hiervan worden in de tweede helft van 2023 verwacht.

Orgaantransplantatie

Mensen die een long-, lever-, of  niertransplantatie hebben gehad, waren uitgesloten van de onderzoeken met elexacaftor/tezacaftor/ivacaftor (Kaftrio). Dit medicijn zou namelijk effect kunnen hebben op de werking van de anti-afstotingsmedicijnen die mensen na een transplantatie gebruiken. Desondanks wordt er onderzoek gedaan naar het gebruik van het medicijn na een orgaantransplantatie. In de Verenigde Staten zijn al proefbehandelingen beschreven van kleine aantallen mensen, met wisselende resultaten. Onderzoek met grotere groepen moet meer duidelijkheid geven over de effecten en bijwerkingen bij mensen die een orgaantransplantatie hebben ondergaan.

In Nederland is de KOALA studie gestart die onderzoekt of elexacaftor/tezacaftor/ivacaftor (Kaftrio) bepaalde CF-klachten kan verminderen bij mensen die longgetransplanteerd zijn. Meer informatie hierover kun je vinden op onze pagina Deelnemen.

Gentherapieën

Wereldwijd onderzoeken diverse wetenschappers verschillende vormen van gentherapie, als mogelijke behandeling van de oorzaak van CF. Tot nu toe wordt het meeste onderzoek in laboratoria gedaan: in cellen van mensen met CF en bij dieren. Toch zijn er ook studies waarbij gentherapie wordt getest bij mensen. In Australië, Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten zijn vier bedrijven gestart met studies  naar gentherapieën (DNA en mRNA). De middelen worden bij een kleine groep mensen met CF getest. Er wordt gekeken naar de veiligheid en verdraagzaamheid van gentherapie. Twee van deze studies werken met mRNA, de andere met DNA (zie hieronder). Bij al deze studies wordt het middel via inhalatie ingenomen, hierdoor komt het mRNA en het DNA dus niet door heel je lichaam. Als deze studies succes hebben, wordt in vervolgstudies onderzocht hoe goed de behandelingen werken en welke hoeveelheid mRNA/DNA daarvoor moet worden geïnhaleerd. Bij goede resultaten worden deze therapieën vervolgens in grotere groepen mensen met CF onderzocht. 

In ons HIT CF 3.0 programma zijn ook twee onderzoeken naar gentherapie opgenomen.

DNA en mRNA

Gentherapie komt in twee smaken: DNA–therapie en mRNA-therapie. DNA zit diep in je cellen goed beveiligd weggestopt, daarom maken je cellen eerst een kopie hiervan (mRNA), en dat mRNA wordt dan gebruikt om eiwitten te maken. Dus CFTR-DNA wordt CFTR-mRNA en dit wordt uiteindelijk een CFTR-eiwitHet chloridekanaal waarvan de werking verstoord is bij mensen met CF en dat belangrijk is voor een goede balans tussen water en zout (goed slijm) in ons lichaam.. 

• Bij mRNA-therapie verandert je DNA niet, maar komen er kopieën van gezond CFTR in het lichaam zodat CFTR-eiwitten zonder mutaties worden gemaakt. Omdat het DNA niet verandert, ben je hiermee niet meteen genezen, je zal het moeten blijven innemen.  
• Bij DNA-therapie wordt het DNA verbeterd, maar het is lastig om door de beveiliging van je cellen te komen.