Status CFTR-modulatoren

Er komen steeds meer geneesmiddelen beschikbaar die zich richten op het basisprobleem van CF, in plaats van op symptoombestrijding. Ze verbeteren namelijk het CFTR-eiwitHet chloridekanaal waarvan de werking verstoord is bij mensen met CF en dat belangrijk is voor een goede balans tussen water en zout (goed slijm) in ons lichaam. Als je CF hebt, werkt het CFTR-eiwit minder goed of zelfs helemaal niet. De zout- en waterhuishouding is dan uit balans, waardoor taai slijm ontstaat.

De medicijnen die het CFTR-eiwit verbeteren noemen we CFTR-modulatorenOok wel de geneesmiddelen genoemd die de oorzaak van CF aanpakken. Er zijn verschillende medicijnen beschikbaar en in ontwikkeling voor mensen met CF. Echter komt niet iedereen met CF in aanmerking voor deze CFTR-modulatoren. Op onze pagina ‘Nog geen CFTR-modulator?‘ lees je daar meer over.

Let op: Elk medicijn. zoals elexacaftor/tezacaftor/ivacaftor (Kaftrio), kan bijwerkingen hebben. De bijwerkingen van dit geneesmiddel vind je op de website van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Daar staan ook de bijwerkingen van de andere CFTR-modulatoren die op deze pagina aan bod komen.

Het ontwikkelen van nieuwe medicijnen gebeurt in een paar verschillende stappen. De tijd die het kost voordat een medicijn daadwerkelijk beschikbaar is, varieert van ongeveer 10 tot 15 jaar. Dat komt door de verschillende fasen van medicijnonderzoek.

Ivacaftor (Kalydeco)

• Sinds december 2021 wordt ivacaftor (Kalydeco) volledig vergoed voor mensen met CF vanaf de leeftijd van vier maanden, die tenminste één van de volgende tien mutatiesFoutjes in een gen (een gen is erfelijk materiaal) hebben: G551D, S549N, G551S, S1255P, G1244E, G178R, S549R, S1251N, G1349D of R117H. In Nederland hebben ongeveer veertig* mensen met CF één van deze mutaties (vooral S1251N). Voor kinderen met een lichaamsgewicht van 5 kg tot 25 kg is er granulaatkorreltjes beschikbaar. Het doseringsadvies is gebaseerd op het lichaamsgewicht.

Lumacaftor/ivacaftor (Orkambi)

• Wordt vergoed vanaf de leeftijd van twee jaar voor mensen met een dubbele (homozygotetwee dezelfde mutaties) F508del-mutatie.
• In Nederland gaat het om ongeveer 760* mensen met CF die deze beide mutaties hebben en die ouder zijn dan twee jaar.

Ivacaftor/tezacaftor (Symkevi)

• Wordt vergoed vanaf de leeftijd van zes jaar voor mensen met een dubbele (homozygote) F508del-mutatie en voor mensen vanaf zes jaar met één F508del-mutatie plus één van de veertien mutaties: P67L, R117C, L206W, R352Q, A455E, D579G, 711+3A→G, S945L, S977F, R1070W, D1152H, 2789+5G→A, 3272-26A→G, en 3849+10kbC→T. In Nederland gaat het om ongeveer 320* mensen die deze mutatiecombinaties hebben en nu ouder zijn dan zes jaar.

Als je in aanmerking komt voor tezacaftor/ivacaftor (Symkevi), slik je in de ochtend de tezacaftor/ivacaftor pil en in de avond alleen een pil met ivacaftor (Kalydeco). Oftewel, tezacaftor neem je ééns per 24 uur in, ivacaftor (Kalydeco) elke 12 uur.

Elexacaftor/tezacaftor/ivacaftor (Kaftrio)

• Vanaf 1 januari 2022 maakt dit medicijn onderdeel uit van het basispakket. Het wordt sinds die tijd vergoed voor mensen met taaislijmziekte vanaf twaalf jaar met een dubbele F508del-mutatie of met één F508del-mutatie plus een zogenoemde minimale functiemutatieMutaties waarbij vrijwel geen functionerend chloridekanaal (CFTR-eiwit) wordt geproduceerd.
• De Europese Commissie keurde deze modulator goed voor toelating tot de Europese markt in augustus 2020.
  • In augustus 2020 is dit gebeurd voor mensen met CF vanaf twaalf jaar met twee F508del-mutaties of met één F508del-mutatie en één minimale functiemutatie.
  • In april 2021 is deze goedkeuring uitgebreid voor mensen met CF vanaf twaalf jaar met tenminste één F508del-mutatie. Dat is dus zowel homozygoot als heterozygoot. 5 april 2022 kreeg de NCFS bericht dat de minister een positief besluit heeft genomen, per 1 mei 2022 wordt het medicijn ook vergoed voor mensen met CF van 12 jaar en ouder met tenminste één F508del-mutatie.
  • In januari 2022 is er goedkeuring gekomen voor kinderen van 6-11 jaar met minimaal één F508del-mutatie. Na deze goedkeuring op Europees niveau volgt een beoordeling door het ZiN.
    Ook voor deze groep heeft het Ministerie van VWS bij de onderhandelingen al prijsafspraken gemaakt, het ministerie hoeft na een positief advies van het ZiN alleen nog een formeel besluit te nemen (naar verwachting in de loop van het jaar).
• Er is een lijst (PDF) met de minimale functiemutaties, gebaseerd op klinische studies. Sinds kort is er een grotere lijst, maar die staat op een website (ontwikkeld door Vertex) en is alleen beschikbaar voor behandelaars. Deze lijst is groter dan de hiervoor genoemde lijst, omdat ook bevindingen uit laboratoriumonderzoek voor andere minimale functiemutaties hierbij zijn betrokken. Je kunt aan je behandelaar vragen of jouw mutatie op de lijst staat.

Andere CFTR-modulatoren zijn nog in onderzoek of in behandeling bij de EMA voor toelating tot de Europese markt (marktautorisatie). De Cystic Fibrosis Foundation (CFF) heeft een overzicht met welke medicijnen nu wereldwijd in ontwikkeling zijn.
* Bron: Nederlandse CF Registratie 2020.

Werking CFTR-modulatoren

CFTR-modulatoren hebben verschillende effecten op het CFTR-eiwitHet chloridekanaal waarvan de werking verstoord is bij mensen met CF en dat belangrijk is voor een goede balans tussen water en zout (goed slijm) in ons lichaam. Hieronder vind je meer informatie.

• Correctors

CorrectorsGeneesmiddelen die het CFTR-eiwit beter opvouwen voor een betere werking als chloridekanaal zorgen ervoor dat CFTR-genHet erfelijk materiaal waarin een foutje kan zitten dat CF kan veroorzaken. Het CFTR-gen maakt ook het CFTR-eiwit, een chloridekanaal waarvan de werking verstoord is bij mensen met CF en belangrijk is voor een goede balans tussen water en zout (goed slijm) in ons lichaam beter wordt opgevouwen. Hierdoor wordt het CFTR-eiwit minder snel afgebroken door het lichaam en kan het beter werken. Voor de huidige CFTR-modulatoren worden correctors altijd gecombineerd met een potentiatorGeneesmiddel dat het CFTR-eiwit (chloridekanaal) helpt om meer chloride door te laten voor een betere slijmlaag, bijvoorbeeld bij ivacaftor/lumacaftor (Orkambi) en tezacaftor/ivacaftor (Symkevi)

• Potentiators

Potentiators helpen CFTR-eiwitHet chloridekanaal waarvan de werking verstoord is bij mensen met CF en dat belangrijk is voor een goede balans tussen water en zout (goed slijm) in ons lichaam om vaker open te gaan, zodat chloride getransporteerd kan worden en het slijm in de organen uiteindelijk minder taai wordt. Ivacaftor (Kalydeco) is een potentiator.

Alle mensen met CF hebben een foutje in het CFTR-genHet erfelijk materiaal waarin een foutje kan zitten dat CF kan veroorzaken. Het CFTR-gen maakt ook het CFTR-eiwit, een chloridekanaal waarvan de werking verstoord is bij mensen met CF en belangrijk is voor een goede balans tussen water en zout (goed slijm) in ons lichaam. Dat CFTR-gen is de bouwtekening voor het CFTR-eiwitHet chloridekanaal waarvan de werking verstoord is bij mensen met CF en dat belangrijk is voor een goede balans tussen water en zout (goed slijm) in ons lichaam. Als dit eiwit in de lichaamscellen niet goed wordt gemaakt, door een foutje in het CFTR-gen, kan het eiwit niet goed functioneren als chloridekanaal. Hierdoor wordt het slijm in de longen en andere organen dik en taai. Zo ontstaan de kenmerkende verschijnselen van de ziekte CF.